نظام ولایی

روایتی از امام باقر سلام الله علیه در کافی است که مقام معظم رهبری به آن استناد کرده‌اند و در این جهت بسیار راهگشاست. این روایت در حقیقت حدیث قدسی است:

«قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَأُعَذِّبَنَ‏ کُلَ‏ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ لَأَعْفُوَنَّ عَنْ کُلِّ رَعِیَّةٍ فِی الْإِسْلَامِ دَانَتْ بِوَلَایَةِ کُلِّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتِ الرَّعِیَّةُ فِی أَنْفُسِهَا ظَالِمَةً مُسِیئَةً.»

«خداوند تبارک و تعالی فرموده‌اند: هر رعیتی ـ منظور از رعیت عامۀ مردم هستند که تحت سرپرستی حکومتی زندگی می‌کنند و فرمانبرداری از آن را بر خود لازم می‌دانند ـ در اسلام که ولایت پیشوای ستمگری که از جانب خدا منصوب نشده باشد، گردن نهد، ـ صرف اینکه از جانب خداوند منصوب نشده باشد، ستمگر است، به این مطلب توجه فرمایید. ـ اگرچه او در اعمال فردی خود ـ یعنی در اطاعت فردی خود ـ نیکوکار و پرهیزگار باشد، او را سخت عذاب می‌کنم.» این بخش اول روایت. به تعبیر «دانت» در روایت توجه فرماید: «دانت» یعنی «دین‌ورزی کند». دین‌ورزی و اطاعت جمعی او برخلاف ولایت الهی یعنی نقشۀ الهی است، اگرچه اطاعت فردی او درست است. نتیجۀ این برایند چیست؟ عذاب شدید الهی. اما بخش دوم روایت: «هر رعیتی که در اسلام به ولایت امام عادلی که از جانب خداوند منصوب شده است، گردن نهد، ـ و دین‌ورزی او در جهت ولایت الهی و نقشۀ الهی باشد ـ اگرچه نسبت به خود ستم کرده باشد، ـ یعنی دچار خطا و گناه فردی باشد، در اطاعت فردی کم گذاشته باشد، ـ او را می‌بخشم.» خوب به مفاد روایت توجه کنیم که نشان می‌دهد که اطاعت جمعی چقدر مهم است. یعنی اگر نظام مبتنی بر نقشۀ الهی باشد، اما در آن خطاهایی هم دیده شود، قابل بخشش است. چرا؟ چون حرکت جمعی ـ یعنی روابط و نظامات اجتماعی صحیح است و در این حرکت صحیح و نظام اجتماعی صحیح، حرکت‌های خطای فردی هم قابل اصلاح است. اما اگر نظام حکومتی و به تبع آن نظام اجتماعی خلاف جهت نقشۀ الهی بود، طبعاً رفتن به سمت دین الهی ـ با اعمال فردی ـ امکان ندارد. لذاست که کسی که در این نظام خودش خوب است، اما در جهت اصلاح نظام اجتماعی نیست تا به سمت نقشۀ الهی برود، طبعاً نمی‌تواند خودش را به غفران الهی نزدیک کند.

مرحوم کلینی در همان باب صفحۀ 377 روایتی از امام صادق علیه السلام به همین مضمون نقل می‌کنند: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی‏ أَنْ یُعَذِّبَ‏ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتْ فِی أَعْمَالِهَا بَرَّةً تَقِیَّةً وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَسْتَحْیِی أَنْ یُعَذِّبَ أُمَّةً دَانَتْ بِإِمَامٍ مِنَ اللَّهِ وَ إِنْ کَانَتْ فِی أَعْمَالِهَا ظَالِمَةً مُسِیئَةً.» «خدا شرم نمی‌کند که امتی را که به امامی که از جانب خدا نیست، دین‌ورزی می‌کنند، عذاب کند. اگرچه آن‌ها در اعمال فردی خودشان نیکوکار و پرهیزگار باشند. و خداوند شرم می‌کند که امتی را که به واسطۀ امامی که از جانب خدا منصوب شده است، دین‌ورزی می‌کنند، عذاب کند، اگرچه در اعمال فردی خود ستمگر و بدکردار باشند.»  به محتوای روایت توجه می‌کنید که تعبیر از امت است، یعنی گروهی پیوسته. در این نگاه؛ نظام اسلامی و ولایت الهی مطرح است. جهت‌گیری الهی باشد، به مقصد می‌رسیم، اگرچه افت و خیز داشته باشد.